• Қаржы
  • 08 Қазан, 2020

Ақша-кредит саласына сараланған саясат керек

Жетпісбай Бекболатұлы,
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ профессоры
e-mail: Zhetpisbay.Bekbolatuly@kaznu.kz

Сарапшылардың пікірінше, әлемдегі эконо­микалық белсенділіктің бәсеңдеуіне байланысты алыс-беріс азайып, өнім жеткізу жөніндегі келісім-шарттар бұзылуда, сөйтіп, баға өсімі байқалуда. Осыған орай дамыған және дамып келе жатқан мемлекеттер арасында саяси және экономикалық келіспеушіліктер туындап отыр, мұның өзі дамушы елдерден капиталдың әкетілуіне, олардың валюталарының, соның ішінде теңгенің, әлсіреуіне себепкер болуы ықтимал. Бұл тұрғыдан алғанда солтүстік көршімізге салынған санкциялардың салқыны бізге де тиюде, оған Еураз­одақтың кейбір өңірлерінде орын алған қарулы қақтығыстар мен ішкі саяси тұрақсыздықтан туындайтын экономикалық тәуекелдерді қосыңыз. Сөйтіп, аталған факторлар алдағы жылы инфляциялық үдерістердің жеделдеуіне жел беруі әбден мүмкін.
Міне, осындай алмағайып жағдайда еліміздің қаржы реттеушілері қайткенде де сараланған ақша-кредит саясатын ұстануы керек және осы реттегі басты мақсат бағаның тұрақтылығын сақтау және инфляциялық күтулерді тұрақтандыру үшін қолда бар фискалдық құралдарды барынша пайдалану болуы тиіс. Базалық мөлшерлеменің өзгеруі экономикалық өсу мен инфляцияға, ақша нарығының жай-күйіне тез әсер етеді, депозиттер бойынша мөлшерлемелерге, ал олардан кредиттер бойынша мөлшерлемелерге біртіндеп, уақыт өте келе беріледі. Бұл ретте ұзақ мерзімді кезеңде ақша-кредит саясатының экономикаға әсері бейтарап болады, өйткені экономикалық өсу мұндай кезеңде жұмыс күші, капитал, технологиялық үдеріс сияқты факторлармен айқындалады. Осылайша ақша-кредит саясатының рөлі рецессиясыз және бақылаудан шығып кетпейтін тұрақты өсуді қолдау үшін макроэкономикалық ауытқуларды реттеуге саюы тиіс. Әртараптандырылмаған экспорт экономиканың күтілмеген сыртқы өзгерістерге ұшырауына себепкер болып, ұлттық валютаның құнына әсер етеді. Нәтижесінде, кейбір экономикалық субъектілер жинақ құралы ретінде шетел валютасына артықшылық беруге ұмтылуда. Сондықтан да депозиттерді долларландырудың бұған дейінгі ең жоғарғы 70 пайыздан ағымдағы 39,5 пайызға дейін төмендетілуіне қарамастан, деңгейі тұрақсыз болып қалып отыр. 2015-2019 жылдары экономиканы дамыту мен қолдаудың түрлі бағдарламалары шеңберінде субсидиялау арқылы 4,3 трлн теңгеге кредиттер берілді. Мұндай тетік пайыздық және кредиттік арналардың пәрменділігін төмендете отырып және банк жүйесінде өтімділіктің профициті түрінде орнығып, кредит нарығындағы ресурстардың әділ құнын бұрмалады. Ақша нарығындағы өтімділіктің профициті де циклдік бюджет саясаты мен долларсыздандыру үдерісіне байланысты қалыптасты. Осындай жағдайда қаржы реттеушілері базалық мөлшерлеменің пайыздық дәлізі шегінде ақша нарығының мөлшерлемелерін қамтамасыз ете отырып, оларды өз құралдары арқылы реттеуге тырысты. Бұл ретте мемлекеттік бағдарламалар арқылы экономиканың өсуін ынталандыру саясаты аталған шараның мақсаттары мен міндеттерін қайта бағамдай отырып, қолданыстағы қолдау тетіктерін сын тезіне салуды талап етті. Осыған сәйкес өз тиімділігін дәлелдемеген бағдарламалардың тоқтатылғанын атап өткеніміз жөн. Сондай-ақ жаңа кәсіпорындарға қалыптасу кезеңінде көрсетілетін мемлекеттік қолдау арзан кредиттерге қол жеткізудің тұрақты көзіне айналмауы да назардан тыс қалмады. Соңғы жылдарда қайталама нарықтағы ойыншылардың белсенділігі баяу болды, бұл ұзақ мерзімді кезеңде бағдар болуға тиіс нарықтық тәуекелсіз кірістіліктің қалыптасуын тежеді. Бұл жағдайларда ақша-кредит саясаты трансмиссиясының борыштық нарық арқылы толыққанды жұмыс істеуіне қиындық туды.
Ағымдағы жылы бір жылдан үш жылға дейінгі мерзіммен бағалы қағаздарды шығару көлемін 1 трлн теңгеге ұлғайта отырып, үстіміздегі жылға арналған мемлекеттік бағалы қағаздарды шығару кестесіне түзетулер енгізілгенін атап өткеніміз жөн. Осы арқылы мемлекеттік бағалы қағаздар нарығын жандандыру үдерісі іске қосылды, бұл капитал нарығына қаты­сушыларды кеңейтуге және нарықтық кірістілікті қа­лып­тастыруға қарай қадам жасауға мүмкіндік беріп, ақша-кредит саясатының трансмиссиясына ұластыруға ықпал етті. Әдетте базалық мөлшерлеменің деңгейі туралы шешім қабылдаған кезде қаржы реттеушілері макроэкономикалық өлшемдерге жан-жақты талдау жасап, болжам жүргізетіні белгілі, бұл ретте эко­номиканың даму келешегі мен ықтимал тәуекелдері есепке алынады. Базалық мөлшерлеменің ағымдағы деңгейі 9 пайыз болып отыр. Оның нақты мәні, яғни күтілетін инфляцияны шегергенде 1-1,5 пайыз ынталандыру аймағында. Нақты базалық мөлшерлеменің бейтарап деңгейін бағалау 3-3,5 пайыз төңірегінде тұрғанын айта кетуіміз керек. Бұл – экономикадағы мөлшерлемелер шығару үшін бейтарап болатын деңгей. Осылайша, қазіргі уақытта қаржы реттеушілері экономикаға нысаналы бағдарламалар шеңберінде ғана емес, сонымен бірге дағдарыс кезеңінде өте маңызды нарық тәуекелдерін ескере отырып, ақша-кредит саясатының құралдарымен де қолдау көрсетіп, ынталандыру саясатын жүргізуде. Қазір базалық мөлшерлеме деңгейі белгіленіп, алдағы 2021 жылғы инфляция тәуекелдеріне қатысты қам жасала бастады. Осы ретте мөлшерлемені төмендету әлеуеті экономикадағы елеулі фискалдық және квазифискалдық қарқын кезінде ынталандыру аймағындағы нақты мөлшерлеме белгілеумен шектелетінін атап өткеніміз жөн.

330 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

TENGE MONITOR №15

15 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Рымтай сағынбекова

“TENGE MONITOR” газетінің Бас редактордың міндетін атқарушы