• Қаржы
• 22 Қараша, 2022

Негізгі мөлшерлеме жоғары болып қалады

Исатай  ҚАМБАРОВ,
журналист-сарапшы
e-mail: isakambar@list.ru

Жылдың аяғына қарай, әдетте, өткен кезеңді қорытындылап, алда тұрған міндеттер мен атқарылар істерге талдау жасалады. Осы ретте өткен аптада Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығы (ҚҚҚ) талдау орталығы биылғы жылдың қорытындысы бойынша еліміздің басты макроэкономикалық индикаторларын айқындап, 2023 жылғы негізгі даму траекториясын жан-жақты саралған болатын. 
Үздіксіз өсіп отырған инфляцияға қарсы күрес келесі жылы басым міндет болып қала береді. Сонымен қатар қоршаған ортаның ықтимал тәуекелдері елдің ЖІӨ өсуін (энергия ресурстарының бағасына жоғары тәуелділікке байланысты) бәсеңдетіп қана қоймай, сонымен қатар инфляциялық қысымды төмендету бойынша жұмыстарға (негізінен, РФ-тан импортқа байланысты) кедергі келтіруі мүмкін. Мүмкін болатын экзогендік тәуекелдердің қатарына аймақтағы және әлемдегі ең ірі экономикалардағы тұрақсыздық, дамушы елдерде өсіп келе жатқан борыштық және валюталық тәуекелдер, санкциялық шектеулер мен сауда соғыстары, дамушы нарықтардан өтімділіктің одан әрі кетуі және ірі қаржы конгломераттарының дефолттары, сондай-ақ әлемдік орталық банктердің мөлшерлемелерінің ұзақ мерзімді өсуіне байланысты әлемдік эконо­микадағы терең рецессия жатады. ҚҚҚ талдау орталығының пікірінше, бұл факторлар 2023 жылы негізгі макроэкономикалық индикаторлардың даму траекториясын айқындайтын болады.
Биыл ЖІӨ қарашаның басына қарай бірінші жартыжылдықтағы 4,6% шарықтау шегінен 2,5%-ға дейін біртіндеп төмендеді. Бұл негізінен тау-кен өнеркәсібінің динамикасына байланысты (-1,0%, 2022 жылдың 10 айына), ал экономиканың барлық басқа салаларында өсім 3%-дан асады (ауыл шаруашылығында 8,2%; байланыста 7,1%; құрылыста 5,0%; саудада 4,1%; көлікте 3,9%).
2023 жылы доллар 497,1 теңгеге дейін қымбаттауы мүмкін, бұл ағымдағы деңгейден 5,7%-ға жоғары (470,35₸). Жаһандық шикізат нарығында одан әрі «салқындату» және АҚШ-тағы жоғары мөл­шерлемелер саясатын жалғастыру теңгеге қысым көрсетуі мүмкін.
Сонымен қатар Ресей рублінің күтілетін әлсіреуі және аймақтағы күрделі геосаяси жағдай ұлттық валюта бағамына теріс әсер етуі мүмкін, ал ішкі макро­факторлар бағамның құбылмалылығын (төлем балансы мен республикалық бюджетті теңестіру, Ұлттық банктің ақша саясатын жедел өзгертуі, Ұлттық қордан шетелдік валюталарды тұрақты сату және т.б.) ыңғайлы жайғастыратын болады.
Қараша айының қорытындысы бойынша тұтыну бағасы жылдық көрсеткіште 19,6%-ға өсіп, Ұлттық банктің биылға арналған инфляция бойынша тамыз болжамының жоғары дәлізінен 16-18%-ға асып түсті. Елдегі бағалар өсуінің негізгі драйвері азық-түлік компоненті болып табылады (+24,1%), ал азық-түлік еместерге инфляция біршама ұстамды өсуде (+18,6%), ал ақылы қызметтердің инфляциясы (+14,1%, бағаны реттеу әсерінен) одан да әлсізірек өскен.
Жыл соңына қарай, мереке қарсаңында тұтыну­шылық сұраныстың қысымы өсуде. Бюджеттік ынталандыру да өсе түскен: 2022 жылдың 9 айында шоғырландырылған бюджет шығыстары, 2021 жылдың 9 айымен салыстырғанда (₸14,2 трлн теңге) +19% өсіп, 16,9 трлн теңгені құраған. Баға қысымы жеміс-көкөніс маусымының аяқталуына, импорттық тауарлардың қымбаттауының жалғасуына, жеткізу тізбегіндегі іркілістерге, сондай-ақ экономикадағы теңгерімсіздіктердің сақталуына (жоғары импортқа тәуелділік және жекелеген секторлардағы шоғырлану) байланысты да күшеюі мүмкін. Тиісінше, 2022 жылдың қорытындысы бойынша тұтыну бағасының индексі 20%-дан асуы мүмкін, ал жоғарыда аталған компененттердің барлығы екі таңбалы болып қалады және жыл соңына қарай 14,3%-ды құрайды (қаржы нарығы сарапшыларының болжамдары бойынша).
Базалық мөлшерлеме 2023 жылдың бірінші тоқсанында (2016 жылдың мамырынан бастап ең жоғары деңгейде) жоғары болып қалады, бірақ одан кейін елдегі инфляциялық қысымның шарықтау шегінен өтіп, кейіннен оның тұрақты төмендеуі шартымен біртіндеп әлсіреуі мүмкін. Бұл ретте 2023 жылдың соңына қарай сарапшылар пайыздық мөл­шерлемені ағымдағы деңгейден 16,75%-ға (-325 базистік тармақ) жылдық 13,5%-ға дейін төмендейді деп болжауда.
Банк секторы активтерінің, оның ішінде несие портфелінің өсуі соңғы жылдардағы екі таңбалы мәндерден 2023 жылы бір таңбалы санға өсуіне дейін баяулауы ықтимал. Несиелендірудің баяулауы қарыз алушылардың несиелік тәуекелдерінің өсуіне байланысты болуы мүмкін, сондай-ақ бұл ШОБ өтінімдерін мақұлдаудың салыстырмалы түрде төмен деңгейі (50%-дан төмен), тұтынушылық кепілсіз несиелендірудің (40%-дан төмен) де, ипотекаға сұраныстың (40%-дан төмен) да төмен болуы сал­дарынан орын алуы мүмкін, деп түйіндейді Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығының сарап­шылары.